Υπέρταση και θεραπεία το καλοκαίρι: Τι συμβαίνει και τι κάνουμε;
Γεώργιος Στεργίου
Καθηγητής Παθολογίας - Υπέρτασης
Κέντρο Υπέρτασης STRIDE-7
Γ’ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική
Νοσοκομείο Σωτηρία, Αθήνα
Πώς αλλάζει η πίεση το καλοκαίρι
Η αρτηριακή πίεση αλλάζει ανάλογα με την εποχή. Το καλοκαίρι με τη αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος η πίεση μειώνεται και τον χειμώνα αυξάνεται. Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο και παρατηρείται σε χώρες με θερμό ή ψυχρό κλίμα. Επιπλέον, αφορά όλες τις ηλικιακές ομάδες (ενήλικες, ηλικιωμένους και παιδιά), ανεξάρτητα από το αν έχουν φυσιολογική ή αυξημένη πίεση (υπέρταση). Ανάλυση 47 μελετών σε 850.000 άτομα από όλο τον κόσμο που δημοσίευσε το Κέντρο Υπέρτασης STRIDE-7 της Γ’ Παθολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Σωτηρία (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32102047/) έδειξε ότι η πτώση της πίεσης το καλοκαίρι είναι μεγαλύτερη στα άτομα με υπέρταση που παίρνουν θεραπεία και στους ηλικιωμένους. Η αύξηση της πίεσης τον χειμώνα σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια.
Η εξήγηση του φαινομένου είναι σύνθετη. Το θερμό περιβάλλον προκαλεί διαστολή των αρτηριών και μείωση της πίεσης, ενώ το ψυχρό προκαλεί σύσπαση. Επιπλέον, το καλοκαίρι με τον ιδρώτα αποβάλλεται αλάτι, με αποτέλεσμα μείωση της πίεσης. Άλλοι πιθανοί μηχανισμοί είναι η έκθεση στον ήλιο, η υπεριώδης ακτινοβολία και οι αποθήκες βιταμίνης D. Συμβάλλουν επίσης εποχιακές αλλαγές στην διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα, το βάρος και τη διάρκεια του ύπνου.
Οι μεταβολές της πίεσης με την αλλαγή της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος δεν έχουν πρακτική σημασία στους περισσότερους ανθρώπους, εκτός από κούραση που μπορεί μερικοί να αισθάνονται τις πολύ ζεστές μέρες του καλοκαιριού. Όμως, σε άτομα με υπέρταση υπό φαρμακευτική θεραπεία και άριστη ρύθμιση της πίεσης τον χειμώνα, μπορεί η πτώση της πίεσης το καλοκαίρι να είναι τέτοια ώστε να προκαλεί συμπτώματα υπότασης και να χρειαστεί μείωση της θεραπείας. Το αντίθετο βέβαια μπορεί να συμβεί τον χειμώνα. Παρόμοια φαινόμενα μπορεί επίσης να παρατηρηθούν σε άτομα που ταξιδεύουν από ψυχρό σε θερμό περιβάλλον, ή το αντίστροφο (π.χ. άτομα από βόρειες χώρες που επισκέπτονται την Ελλάδα το καλοκαίρι).
Τι συμβαίνει σε άτομα με υπέρταση που παίρνουν θεραπεία
Οι σύγχρονες οδηγίες για την θεραπεία της υπέρτασης συνιστούν στους περισσότερους υπερτασικούς η συστολική πίεση (μεγάλη) να είναι κάτω από 130 mmHg και η διαστολική (μικρή) κάτω από 80 mmHg. Η άριστη ρύθμιση της πίεσης είναι πολύ σημαντική για την αποτελεσματική προστασία από εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα της καρδιάς, καρδιακή ανεπάρκεια και νεφρική βλάβη που προκαλούνται από την υπέρταση.
Οι αυστηροί στόχοι ρύθμισης της πίεσης, σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες που παρατηρούνται στην χώρα μας το καλοκαίρι, καθιστούν το φαινόμενο της εποχιακής διακύμανσης της πίεσης σημαντικό για πολλά άτομα με υπέρταση. Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Υπέρτασης STRIDE-7 σε άτομα με υπέρταση υπό θεραπεία (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26333360/) που παρακολουθήθηκαν τον χειμώνα, το καλοκαίρι και ξανά τον επόμενο χειμώνα, έδειξε ότι το καλοκαίρι η πίεση ήταν σταθερά χαμηλότερη όλες τις ώρες εκτός τον βραδινό ύπνο. Επιπλέον, στο ένα τέταρτο των ασθενών διαπιστώθηκε πτώση της συστολικής πίεσης (μεγάλης) κάτω από 110 mmHg, συχνά με συμπτώματα ενδεικτικά υπότασης.
Το 2020 η Ομάδα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης για τη Μέτρηση της Αρτηριακής Πίεσης και την Καρδιαγγειακή Μεταβλητότητα δημοσίευσε τις παρακάτω πρακτικές οδηγίες τις οποίες πρέπει να γνωρίζουν όσοι παίρνουν θεραπεία για την υπέρταση (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31990898/).
Τι πρέπει να γνωρίζετε
• Το καλοκαίρι, μείωση της θεραπείας για την υπέρταση δεν είναι απαραίτητη σε όλους. Τα περισσότερα άτομα με υπέρταση διατηρούν σταθερή θεραπεία χειμώνα και καλοκαίρι, αν και το καλοκαίρι η πίεσή τους είναι λίγο χαμηλότερη.
• Κάποια άτομα που παίρνουν θεραπεία για την υπέρταση είναι πιθανό το καλοκαίρι να εμφανίσουν μεγάλη πτώση της πίεσης, για την οποία ίσως χρειαστεί τροποποίηση της θεραπείας. Μπορεί βέβαια η πτώση της πίεσης να οφείλεται σε άλλη αιτία και χρειάζεται αξιολόγηση από γιατρό.
• Αν χρειαστεί μείωση της θεραπείας το καλοκαίρι, μάλλον θα χρειαστεί πάλι αύξηση το επόμενο φθινόπωρο ή τον χειμώνα. Αυτό θα εξαρτηθεί από τις τιμές της πίεσης, η οποία πρέπει να παρακολουθείται στο σπίτι 1-2 φορές την εβδομάδα ή τον μήνα.
Πότε να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας
• Αν το καλοκαίρι εμφανίσετε νέα συμπτώματα, όπως κούραση, ή ζάλη στην όρθια θέση.
• Αν διαπιστώσετε συστολική πίεση συχνά κάτω από 110 mmHg, ακόμα κι αν αισθάνεστε καλά. Επιβεβαιώστε πρώτα τις τιμές της πίεσης με περισσότερες μετρήσεις στο σπίτι ή στο φαρμακείο.
Τι να μην κάνετε
• Μη μειώνετε τα φάρμακα μόνοι σας. Ο γιατρός σας θα αποφασίσει αν στη δική σας περίπτωση χρειάζεται μείωση της θεραπείας και ποιο από τα φάρμακά σας πρέπει να διακοπεί ή να μειωθεί, ανάλογα με τη συνολική εικόνα και τα προβλήματά σας.
• Περιστασιακές αλλαγές της θεραπείας, όπως παράληψη δόσεων των φαρμάκων, λόγω παροδικών διακυμάνσεων της πίεσής σας είναι λανθασμένη τακτική.
Βιβλιογραφία
Stergiou GS, Palatini P, Modesti PA, et al. Seasonal variation in blood pressure: Evidence, Consensus and Rec-ommendations for Clinical Practice. Consensus Statement by the European Society of Hypertension Working Group on Blood Pressure Monitoring and Cardiovascular Variability. J Hypertens 2020;38:1235-43.